Μια Σύντομη Κριτική Προσέγγιση των Ανοικτών, Διαδικτυακών Κοινοτήτων: Η Περίπτωση της Wikipedia
Του Βασίλη Κωστάκη
H Wikipedia, η δημοφιλής ελεύθερη διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια, συχνά χρησιμοποιείται ως ένα επιτυχημένο παράδειγμα ομότιμης παραγωγής, όπου άνθρωποι δομούν και συμμετέχουν σε διαδικτυακές κοινότητες και εθελοντικά παράγουν μια τεράστια αποθήκη γνώσης. Αν και η Wikipedia δεν πρόκειται για ένα κρατικό εγχείρημα και μια υπηρεσία από το κράτος προς τον πολίτη, η μελέτη των προβλημάτων στη λειτουργία και τη διακυβέρνηση των κοινοτήτων μέσα στην “ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια” αναδεικνύει μερικούς πιθανούς κινδύνους, που μπορεί να απειλήσουν εγχειρήματα ανοικτής συμμετοχής.
Στόχος του άρθρου δεν είναι η κριτική της αξιοπιστίας του περιεχομένου της Wikipedia, ούτε η ανάδειξη των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η εγκυκλοπαίδεια με σκοπό την υποβάθμιση της αξίας ενός τέτοιου εγχειρήματος. Απεναντίας, πιστεύω ότι εγχειρήματα όπως αυτό της Wikipedia, του ΕΛ/ΛΑΚ, του πληροφοριακού κόμβου Indymedia κλπ καταδεικνύουν την ιστορική σημασία της ανάδυσης ενός νέου τρόπου οργάνωσης και διαχείρισης της οικονομικής, πολιτικής, πολιτισμικής και κοινωνικής ζωής των ανθρώπων. Αυτό κάνει πιο επιτακτική την κριτική μελέτη της νέας αυτής συμμετοχικής κουλτούρας. Το παρόν, λοιπόν, άρθρο προσπαθεί να καταγράψει τους βασικότερους κινδύνους που απειλούν τη βιωσιμότητα εγχειρημάτων που περικλείουν διαδικτυακές κοινότητες (με μια σχετική αυτονομία στην οργάνωσή τους), και στηρίζεται στα αποτελέσματα μιας ενδελεχούς μελέτης μου της διακυβέρνησης των κοινοτήτων που περικλείει η Wikipedia.
Η μαζική συνεργασία, η ελεύθερη συμμετοχή και η συν-αξιολόγηση είναι κάποιες από τις αξίες στις οποίες βασίζεται η Wikipedia. Ωστόσο, η δημιουργία ενός ανοικτού πεδίου δράσης συχνά επιφέρει την επικράτηση ενεργών, οργανωμένων μειονοτήτων έναντι των λιγότερο ενεργών μελών της κοινότητας. Η πόλωση σε συγκεκριμένες ομάδες είναι επίσης άλλος ένας κίνδυνος που ανοικτές, διαδικτυακές κοινότητες, σαν τη Wikipedia, αντιμετωπίζουν. Οι συζητήσεις ανάμεσα σε άτομα με κοινές πεποιθήσεις μπορούν σχετικά εύκολα να δημιουργήσουν πολωτικές τάσεις, κάτι που δυσκολεύει τη σύγκλιση των απόψεων και συνήθως οι πιο ισχυρές ομάδες επικρατούν. Επιπλέον, κάτι που παρατηρείται έντονα στη Wikipedia αλλά και σε άλλες διαδικτυακές κοινότητες, χρήστες που είναι ειδήμονες στη λειτουργία της πλατφόρμας (γνωρίζουν τεχνικές, “παραθυράκια” και σύνθετες ενέργειες) μπορούν με μαστοριά να επιβάλλουν τις απόψεις τους. Επιπροσθέτως, η υπερφόρτωση με πληροφορίες και δεδομένα δυσκολεύει την αποτελεσματική διαχείριση και διακυβέρνηση.
Ο Michel Bauwens παρατηρεί πως στη Wikipedia ένας μηχανισμός εξουσίας και μια ιεραρχία έχουν δημιουργηθεί, και όντας φαινομενικά αόρατοι συντελούν σε αυτό που η Jo Freeman αποκαλεί “τυραννία της μη-δομής”:
Αντίθετα με αυτό που θα θέλαμε να πιστεύουμε, δεν υπάρχει ομάδα χωρίς δομή. Κάθε ομάδα πάσης φύσης ανθρώπων, που βρίσκονται μαζί για οποιοδήποτε χρονικό διάστημα και σκοπό, αναπόφευκτα θα καταλήξει με έναν οποιοδήποτε τρόπο στο να σχηματίσει μια δομή. Η δομή μπορεί να είναι ευέλικτη, μπορεί να αλλάζει κατά καιρούς, μπορεί να κατανέμει στα μέλη της ομάδας καθήκοντα, εξουσία και πόρους με ομαλό η μη τρόπο. Ωστόσο θα σχηματιστεί ανεξάρτητα από τις ικανότητες, τις προσωπικότητες και τις προθέσεις των εμπλεκόμενων. Ακριβώς το γεγονός ότι είμαστε άνθρωποι με διαφορετικά ταλέντα, προδιαθέσεις και υπόβαθρα κάνει το παραπάνω αναπόφευκτο. Μόνο αν είχαμε αρνηθεί να αλληλεπιδρούμε με κάθε τρόπο θα προσεγγίζαμε τη “μη δομή”, κάτι το οποίο είναι αντίθετο στη φύση μιας ομάδας ανθρώπων.
Το επιχείρημα της Freeman είναι ότι σε μια, κατά τα φαινόμενα, αδόμητη ομάδα υπάρχουν πάντα κρυφές ιεραρχίες, οι οποίες μπορεί να επιβάλλουν διάφορα πράγματα στους υπόλοιπους. Επομένως, η Wikipedia βρίσκεται συνεχώς σε κίνδυνο να μετατραπεί σε ένα σύνολο δύσκαμπτων, δεσποτικών ιεραρχιών, ελλείψει ενός λεπτομερούς, ξεκάθαρου, λειτουργικού σχεδίου κανονισμών και αρχών (ενός “κοινωνικού συμβολαίου της διαδικτυακής κοινότητας” όπως το αποκάλεσε ο Barry Kort, επιστήμονας στο MIT Media Lab και χρήστης της Wikipedia, σε μια συνέντευξη που μου έδωσε). Η παρουσία ενός τέτοιου “κοινωνικού συμβολαίου” και συγκεκριμένων τρόπων επίλυσης των διαφορών μειώνει τις πιθανότητες για κατάχρηση εξουσίας και διασφαλίζει, για να χρησιμοποιήσω τα λόγια του Bauwens (συνέντευξη), “ότι η αλήθεια δε θα γίνει ποτέ κανόνας της πλειοψηφίας και η ειδίκευση θα βρίσκει τη θέση της”.
Μια τελευταία λέξη
Παραπάνω παρουσιάστηκαν πολύ σύντομα τα βασικά συμπεράσματα από την μελέτη των προβληματικών πλευρών της διακυβέρνησης των κοινοτήτων στη Wikipedia. Η επικράτηση της μειοψηφίας, η πόλωση, η τυραννία της μη-δομής, η υπερφόρτωση πληροφοριών, η μη-αλήθεια της πλειοψηφίας, η χειραγώγηση της πλατφόρμας και η αναγκαιότητα για ένα συγκεκριμένο πλάνο με κανονισμούς και αρχές είναι τα θέματα τα οποία συζητήθηκαν. Τα εμπειρικά δεδομένα σχετικά με τη λειτουργία ανοικτών διαδικτυακών κοινοτήτων είναι σχετικά πρόσφατα[1] και είναι δύσκολο να προσδιορίσουμε με σιγουριά την επιτυχία ή μη ενός τέτοιου εγχειρήματος. Η επίγνωση των προαναφερόμενων κινδύνων, συνοδευόμενη από τη λήψη συγκεκριμένων μέτρων και θέσπιση αποτελεσματικών πρακτικών, μπορεί να καταστήσει τις διαδικασίες ανοικτού σχεδιασμού βιώσιμες.
---
[1]Αξίζει ιδιαίτερης μνείας το FutureΜelbourne το οποίο αποτελεί ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά παραδείγματα επιτυχημένης λειτουργίας ανοικτών, διαδικτυακών κοινοτήτων με σκοπό τον σχεδιασμό της πόλης της Μελβούρνης. Οι πολίτες συνδιαμορφώνουν ένα κοινό όραμα για το μέλλον της πόλης, θέτουν προτεραιότητες, κατανέμουν πόρους και πολλά άλλα.
Δείτε επίσης τις σελίδες μας: P2P Lab, Greek language και Greece.