O Μichel Bauwens στο Re-public: Η Πολιτική μεταξύ Ομότιμων Δικτύων, το Κράτος και η Ανανέωση της Παράδοσης της Χειραφέτησης
Το παρακάτω άρθρο αποτελεί αναδημοσίευση άρθρου του Michel Bauwens (http://www.re-public.gr/?p=147) που δημοσιεύτηκε και μεταφράστηκε στα Ελληνικά από το περιοδικό Re-Public.
Ομότιμη διακυβέρνηση και δημοκρατία
Καθώς οι ομότιμες τεχνικές και κοινωνικές υποδομές όπως τα διανεμημένα μέσα επικοινωνίας και οι αυτοδιοικούμενες ομάδες γίνονται ένα σημαντικό αν όχι κυρίαρχο σχήμα για τις αλλαγές που επιφέρει ο γνωστικός καπιταλισμός, η ομότιμη δυναμική των σχέσεων θα έχει όλο και περισσότερο πολιτικές επιδράσεις.
Υπενθυμίζουμε ότι η ομότιμη δυναμική των σχέσεων προκύπτει όπου υπάρχουν διανεμημένα δίκτυα, δηλαδή όπου υπάρχει ελευθερία για ανάληψη δράσεων και σχέσεων και όπου δεν υπάρχει απροκάλυπτος καταναγκασμός έτσι ώστε οι τρόποι διακυβέρνησης να κατευθύνονται από κάτω προς τα πάνω. Δημιουργεί διαδικασίες όπως ομότιμη παραγωγή, κοινή παραγωγή αξίας, ομότιμη διακυβέρνηση, δηλαδή αυτο-διακυβέρνηση τέτοιων προγραμμάτων και ομότιμη ιδιοκτησία, ένα αυτο-ανοσοποιητικό σύστημα που αποτρέπει μια ιδιωτική ιδιοποίηση των commons.
Είναι σημαντικό να διακρίνουμε την ομότιμη διακυβέρνηση πολλών μικρών αλλά συντονισμένων σε παγκόσμιο επίπεδο ομάδων που επιλέγουν μη αντιπροσωπευτικές διαδικασίες στις οποίες οι συμμετέχοντες συναποφασίζουν για τα προγράμματα, από την αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Η τελευταία είναι μια αποκεντρωμένη μορφή της από κοινού εξουσίας, που βασίζεται σε εκλογές και αντιπροσώπους. Απ’ τη στιγμή που η κοινωνία δεν είναι μια ομότιμη ομάδα με a priori συναίνεση, αλλά μάλλον μια αποκεντρωμένη δομή ανταγωνιστικών ομάδων, η αντιπροσωπευτική δημοκρατία δεν μπορεί να αντικατασταθεί από την ομότιμη διακυβέρνηση.
Ωστόσο, και οι δυο τρόποι θα επηρεάσουν και θα προσαρμοστούν ο ένας στον άλλον. Τα ομότιμα προγράμματα που εξελίσσονται πέραν μιας συγκεκριμένης κλίμακας και αρχίζουν να αντιμετωπίζουν θέματα που έχουν να κάνουν με αποφάσεις για ανεπαρκείς πόρους, θα υιοθετήσουν πολύ πιθανά κάποιους αντιπροσωπευτικούς μηχανισμούς. Η αντιπροσωπευτική και γραφειοκρατική λήψη αποφάσεων μπορεί και πρόκειται να αντικατασταθεί σε ορισμένες περιπτώσεις από παγκόσμια δίκτυα διακυβέρνησης, σε μεγάλο βαθμό αυτοδιοικούμενα και που, σε κάθε περίπτωση, θα ενσωματώνουν όλο και περισσότερα πρότυπα θεματοφυλάκων, που προσπαθούν να συμπεριλάβουν ως συμμετέχοντες στη λήψη αποφάσεων όλες τις ομάδες στις οποίες οι δράσεις αυτές μπορούν να επιδράσουν. Αυτό το συνεταιριστικό πρότυπο που βασίζεται στην ομάδα είναι διαφορετικό, αλλά σχετικό σε ό, τι αφορά στο πνεύμα από την ομότιμη διακυβέρνηση που βασίζεται στο άτομο, γιατί μοιράζονται ένα ήθος συμμετοχής.
Ωστόσο, υπάρχει η ακόλουθη θεμελιώδης αλλαγή. Η μοντέρνα αντίληψη θεωρεί ότι τα άτομα χρειάζονται ένα κοινωνικό συμβόλαιο που μεταβιβάζει την εξουσία σε έναν κυρίαρχο προκειμένου να δημιουργηθεί η κοινωνία και ότι χρειάζονται κοινωνικοποίηση μέσω θεσμών που απευθύνονται σ’ αυτά όπως σε μια αδιάκριτη μάζα. Κατά τη νέα άποψη, όμως, τα άτομα είναι ήδη και πάντα συνδεδεμένα με τους ομότιμούς τους και βλέπουν τους θεσμούς ομότιμα. Κατά συνέπεια, οι θεσμοί θα πρέπει να εξελιχθούν για να γίνουν υποστηρικτικές οικολογίες, επινοητικοί τρόποι για τη δημιουργία υποδομών υποστήριξης.
Οι πολιτικοί γίνονται διερμηνείς και εμπειρογνώμονες, ο οποίοι μπορούν να κατευθύνουν τα θέματα που ανακύπτουν από δίκτυα που βασίζονται στην κοινωνία των πολιτών, στο θεσμικό πεδίο.
Το κράτος γίνεται τουλάχιστον ουδέτερος (ή ακόμη καλύτερα ευνοϊκός προς τα commons) διαιτητής, δηλαδή μετα-ρυθμιστής για τις τρεις σφαίρες και περνάει από το δυαδικό δίλημμα κράτους/ιδιωτικοποίησης στην τριαδική επιλογή για μια καλύτερη δυνατή μίξη ανάμεσα στην κυβερνητική ρύθμιση, την ελευθερία της ιδιωτικής αγοράς και τα αυτόνομα προγράμματα της κοινωνίας των πολιτών. Ειδικότερα, μπορεί να εξελιχθεί έτσι ώστε να έχει τις ακόλουθες δραστηριότητες. Αναγνωρίζοντας την άμεση αξία της δημιουργίας κοινωνικού πεδίου μπορεί να βρει τρόπους υποστήριξης τέτοιων δραστηριοτήτων.
Ένα παράδειγμα που συνάντησα πρόσφατα είναι το έργο της δημοτικής αρχής της Βρέστης, στη γαλλική Βρετάνη. Εκεί, το τμήμα ‘Τοπική Δημοκρατία’ της πόλης έχει διαθέσιμες ηλεκτρονικές υποδομές, εκπαιδευτικά πρότυπα και κοινή φυσική υποδομή (κάμερες, ηχητικό εξοπλισμό κλπ) έτσι ώστε οι ντόπιοι, άτομα και ομάδες, να μπορούν να δημιουργούν πολιτιστικά και κοινωνικά προγράμματα μόνοι τους. Για παράδειγμα, με το πρόγραμμα Territoires Sonores το κοινό μπορεί να δημιουργήσει αρχεία ήχου και βίντεο για να εμπλουτίσει τα έθιμά του, τα οποία δεν παράγονται κατά συνέπεια από ιδιωτική εταιρία ούτε από την ίδια την πόλη.
Η δυναμική μεταξύ ομότιμων δικτύων, όπως και η σκέψη και η ανάγκη πειραματισμού που εμπνέει, δεν αποτελεί απλώς μια τρίτη μορφή για την παραγωγή κοινωνικής αξίας, αλλά παράγει επίσης νέες μορφές θεσμοθέτησης και ρύθμισης, που θα μπορούσαν να ερευνηθούν ή/και να εφαρμοστούν εποικοδομητικά.
Πράγματι, μέσα από την κοινωνία των πολιτών εμφανίζεται ένας νέος θεσμός, τα commons, που αποτελούν μια νέα ξεχωριστή μορφή ρύθμισης και ιδιοκτησίας. Σε αντίθεση με την ιδιωτική ιδιοκτησία, που αποκλείει, και την κρατική ιδιοκτησία, όπου το συλλογικό ‘ιδιοποιείται’ το ατομικό, στα commons το ατομικό διατηρεί την κυριαρχία του, αλλά τη μοιράζεται εκούσια. Η διαφορά ανάμεσα στην ηθική των Creatice Commons και της General Public Licence είναι, ότι στην πρώτη περίπτωση το άτομο έρχεται πρώτο και τα commons είναι ένα παράγωγο του ατομικού συμφέροντος. Στις άδειες GPL, αντίθετα, η κατασκεύη του κοινού είναι πρωταρχική (ακόμα και αν κάποιος συνεργάζεται οδηγούμενος από το προσωπικό του συμφέρον, το έργο του είναι αναπόσπαστο κομμάτι των commons, κάτι που είναι ασαφές σε πολλές εκδοχές των αδειών Creative Commons). Κοινός πάντως και στις δύο άδειες είναι ο εθελοντικός χαρακτήρας του να μοιραστεί κάποιος το έργο του.
Για παράδειγμα, ο Peter Barnes, στο σημαντικό βιβλίο του ‘Capitalism 3.0’, εξηγεί πώς τα εθνικά πάρκα και τα περιβαλλοντικά commons (όπως το προτεινόμενο Skytrust) μπορούν να διοικούνται από τραστ, που έχουν την υποχρέωση να κρατούν όλο το (φυσικό) κεφάλαιο άθικτο και μέσα από το ‘ένας άνθρωπος/μία ψήφος’ να αναλαμβάνουν τη διατήρηση των κοινών φυσικών πόρων. Αυτό μπορεί να γίνει μια αποδεκτή εναλλακτική λύση τόσο στην εθνικοποίηση όσο και στην απελευθέρωση/ιδιωτικοποίηση.
Προς έναν προσανατολισμό των commons σε μια ανανεωμένη προοδευτική πολιτική
Τι σημαίνει αυτό για τις απελευθερωτικές παραδόσεις που προέκυψαν από την βιομηχανική εποχή;
Πιστεύω πως μπορεί να έχει 2 θετικές επιδράσεις:
1) Διαχωρισμό της αυτόματης σύνδεσης με τις γραφειοκρατικές κυβερνητικές ιδιότητες (πράγμα που δεν σημαίνει πως δεν είναι κατάλληλο σε ορισμένες συνθήκες). Μπορούν να διατυπωθούν προτάσεις που υποστηρίζουν άμεσα την ανάπτυξη των Commons.
2) Διαχωρισμό από την εναλλακτική του: απελευθέρωση/ιδιωτικοποίηση. Υποστήριξη για τα Commons και την ομότιμη παραγωγή σημαίνει πως υπάρχει εναλλακτική στη νεοφιλελεύθερη ιδιωτικοποίηση όπως και στη μπλερική εισαγωγή της ιδιωτικής λογικής στη δημόσια σφαίρα.
Τα προοδευτικά κινήματα μπορούν έτσι να γίνουν περισσότερο πληροφοριακή παρά να μείνουν αγκιστρωμένα στην βιομηχανικής κοινωνίας. Αντί να προασπίζονται το βιομηχανικό στάτους κβο, γίνονται ξανά μια επιθετική δύναμη (δηλαδή: να παλέψουν για μια κοινωνία της πληροφορίας βασισμένη στην ισότητα), συνδεδεμένη πιο στενά με τις ανοιχτές/ελεύθερες, συμμετοχικές, προσανατολισμένες στα commons δυνάμεις και κινήματα. Αυτά τα τρία κοινωνικά κινήματα δημιουργήθηκαν από την ανάγκη για μια αποτελεσματική κοινωνική αναπαραγωγή της ομότιμης παραγωγής και του common.
Τα ανοιχτά και ελεύθερα κινήματα θέλουν να διασφαλίσουν ότι υπάρχει ακατέργαστο υλικό για ελεύθερη πολιτιστική παραγωγή και να αγωνιστούν κατά των μονοπωλιακών μισθωμάτων του κεφαλαίου, που περιορίζει τώρα τους νεωτερισμούς. Εργάζονται για εκείνη την πλευρά της εξίσωσης που επιτρέπει την είσοδο. Τα συμμετοχικά κινήματα θέλουν να διασφαλίσουν ότι ο καθένας μπορεί να χρησιμοποιήσει τον ειδικό συνδυασμό ικανοτήτων του για να συμβάλει στο κοινό πρόγραμμα και να δουλέψει για να κάνει πιο προσιτά τα τεχνικά, κοινωνικά και πολιτικά σημεία εκκίνησης. Τέλος, το κίνημα των Commons εργάζεται για να προφυλάξει το common από την ιδιωτική ιδιοποίηση, έτσι ώστε η κοινωνική αναπαραγωγή να διασφαλιστεί και η κυκλοφορία του common να συνεχιστεί απρόσκοπτα, καθώς τα Commons με τη σειρά τους δημιουργούν νέα επίπεδα ανοιχτού και ελεύθερου ακατέργαστου υλικού.
Υπάρχει επίσης μια διασύνδεση με το περιβαλλοντολογικό κίνημα. Ενώ τα προσανατολισμένα στον πολιτισμό κινήματα μάχονται κατά των τεχνητών ελλείψεων, το περιβαλλοντολογικό κίνημα μάχεται κατά της τεχνητής αφθονίας που δημιουργεί η χωρίς περιορισμούς λογική των αγορών. Η κατάργηση της ψευδο-αφθονίας και της ψευδο-έλλειψης είναι ακριβώς αυτό που πρέπει να συμβεί για να γίνει ο ανθρώπινος πολιτισμός μας βιώσιμος σε αυτό το στάδιο. Όπως έχει τονίσει ο Richard Stallman [1] και άλλοι, το νομοθετικό πλαίσιο για τα πνευματικά δικαιώματα και τις πατέντες έχει σαν στόχο τον περιορισμό της ελεύθερης συνεργασίας και των πολιτισμικών ανταλλαγών ανάμεσα στους δημιουργικούς ανθρώπους, και είναι το ίδιο ολέθρια για την ανθρώπινη εξέλιξη όσο και η καταστροφή της βιοσφαίρας.
Υπάρχει, επομένως, τεράστια δυναμική ώστε η ανανεωμένη αριστερά να ευθυγραμμιστεί με τις αξίες της νέας γενιάς και να επιτύχει το μακροπρόθεσμο πλεονέκτημα που οι Ρεπουμπλικάνοι πέτυχαν από τη δεκαετία του ’80.
Τι πρέπει να γίνει;
Προτεραιότητα είναι η δημιουργία νομικών και ρυθμιστικών πλαισίων που
1) μειώνουν τις τεχνητές ελλείψεις στον τομέα της πληροφορίας έτσι ώστε να δημιουργηθεί μια τεράστια κοινωνική αξία και μια μη υλική ευχάριστη ατμόσφαιρα να αντικαταστήσει την θανάσιμη λογική της υλικής συσσώρευσης.
2) εισάγουν το πραγματικό κόστος στο υλικό πεδίο έτσι ώστε η αγορά να μη δημιουργεί πια αρνητικές εξωτερικεύσεις στο φυσικό περιβάλλον.
3) δημιουργούν μια πιο διανεμημένη πρόσβαση στα μέσα παραγωγής (χρηματοδότηση σε ομότιμη βάση, διανεμημένη παραγωγή ενέργειας κλπ) έτσι ώστε η ομότιμη δυναμική να μπορεί να εισαχθεί και στη σφαίρα της υλικής παραγωγής.
[1] Ο Richard Stallman αντιτίθεται στη χρήση του όρου πνευματική ιδιοκτησία γιατί ‘Είναι λάθος να μιλάς “για καθεστώς πνευματικής ιδιοκτησίας” εδώ, αφού μόνο μερικοί, όχι όλοι, οι νόμοι πνευματικής ιδιοκτησίας δημιουργούν έλλειψη ενός αγαθού με εγγενή αξία. Για παράδειγμα, οi νόμοι για τα εμπορικά σήματα δεν προκαλούν την έλλειψη κάποιου αγαθού με πραγματική αξία. Η χρήση ενός όρου που περιλαμβάνει τον νόμο για τα εμπορικά σήματα είναι ένα αχρείαστο λάθος’. (προσωπικό email, 25 Φεβρουαρίου 2007)
Δείτε επίσης τις σελίδες μας: P2P Lab, Greek language και Greece.